LesioPM

Przez lata na zachodzie w wielu publikacjach naukowych i filmach eksponowana była rola, jaką odegrał w złamaniu niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma brytyjski matematyk Alan Turing, a zapominano o niebagatelnej roli polskich matematyków Mariana Rejewskiego, Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego, którzy to łamali szyfry komercyjnej Enigmy z sukcesami od początku lat trzydziestych XX wieku. To właśnie na ciężkiej pracy i losach polskich kryproanalityków skupia się Dermot Turning (bratanek słynnego Alana Turinga). Autor przygotowując tę książkę prześledził tysiące dokumentów w archiwach brytyjskich, francuskich, polskich i niemieckich.

Gdy pod koniec 1932 roku oficer francuskiego wywiadu fotografował w łazience belgijskiego hotelu wykradzione instrukcje Enigmy, nie wiedział, że już kilka tygodni później polscy matematycy będą odczytywali tajne depesze III Rzeszy. I że położą fundament pod przyszłą działalność ośrodka Bletchley Park oraz oznaczoną kryptonimem „X, Y, Z” współpracę Francji, Wielkiej Brytanii i Polski. X, Y, Z pokazuje, jak wywiady państw alianckich współdziałały przy złamaniu szyfrów Enigmy, jak pod nosem Niemców polscy kryptoanalitycy kontynuowali swą pracę na terenach kontrolowanych przez rząd Vichy, a potem w Wielkiej Brytanii, i jak później wspierali tajne służby Jego Królewskiej Mości, przyglądając się pierwszym krokom Związku Radzieckiego w zimnej wojnie.

Dermot Turing w swojej opowieści o polskich analitykach cofa się do początku XX wieku, kiedy to Polska była jeszcze pod zaborami, opowiada losy poszczególnych bohaterów polskiego wywiadu radiowego, którzy jak w przypadku Maksymiliana Cieżkiego walczyli w I wojnie światowej w Armia Cesarstwa Niemieckiego, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego. Przedstawia również problemy z jakimi musiała borykać się młoda Polska po odzyskaniu niepodległości w tym walkę z Bolszewikami w latach 1919-1921. To właśnie wtedy polski radiowywiad odegrała kluczową rolę deszyfrując rozkazy marszałka Michaiła Tuchaczewskiego, ich praca pozwoliła przygotować kontrofensywę, a w konsekwencji wygrać wojnę.

Na początku lat trzydziestych powstaje Biuro Szyfrów - komórka wywiadu zajmująca się kryptografią (użyciem szyfrów i kodów) i kryptoanalizą (badaniem szyfrów i kodów, a w szczególności na potrzeby łamania ich), kilka lat wcześniej zaczęły pojawiać się niemieckie depesze zaszyfrowane mechanicznie przy pomocy Enigmy. Szefostwo Biura Szyfrów szybko zdaje sobie sprawę, że do ich złamania nie wystarczą znane dotychczas metody deszyfracji, potrzeba czegoś nowego, dlatego sięgają po matematyków. W między czasie przez przypadek trafia w ręce polaków komercyjna wersja Enigmy, którą dokładnie rozkładają na części pierwsze, dokładnie analizują i poszukują jej słabych stron. Wersja komercyjna różniła się znacznie od wersji wojskowej i to stanowiło wyzwanie z którym musieli zmierzyć się kryptoanalitycy.

Oczywiście w latach trzydziestych polski wywiad nie był jedynym, który pracował nad złamaniem szyfrów Enigmy, również Brytyjczycy i Francuzi próbowali ją złamać, niestety każda ze stron działała oddzielnie, ale do czasu. Francuzi w zasadzie odpuścili sobie łamanie szyfrów mechanicznych, ale mieli inny atut w postaci wysoko postawionego szpiega, który dostarczał wiele bardzo cennych informacji i dokumentów, w tym dokumentacje Enigmy i miesięczne tabele ustawień. Szef francuskiego Biura Szyfrów przy Deuxieme Bureau Gustave Bertrand nawiązał współpracę z polakami i to dzięki niemu dotarła do Polski dokumentacja Enigmy. Były to bardzo pomocne informacje, ale polscy kryptoanalitycy musieli i tak wykonać ogrom pracy, żeby złamać Enigmę.

W lipcu 1939 roku jeszcze przed wybuchem II wojny światowej Polacy podzieli się swoimi osiągnięciami z wywiadem brytyjskim i francuskim. Matematyk-kryptolog Gordon Welchman pisał: „Ultra (brytyjska operacja dotycząca odszyfrowania Enigmy) nie miałaby sensu, jeśli nie dowiedzielibyśmy się od Polaków, w ostatniej chwili, szczegółów związanych z niemiecką Enigmą i z operacjami wojsk niemieckich". W ocenie wielu analityków informacje przekazane przez polaków przyśpieszyły postęp brytyjskich prac o co najmniej półtora roku.

Po wybuchu wojny kryptoanalitycy z Biura Szyfrów zostali ewakuowani z kraju i niemal przez całą wojnę pracowali dla Gustave Bertrand, głównie skupiając się na odszyfrowywaniu niemieckich depesz. Autor przedstawia wiele szczegółów dotyczących ich życia i pracy we Francji, sięga też do relacji bliskich, którzy zostali w Polsce jak na przykład Jadwigi Palluth żony Antoniego konstruktora urządzeń szyfrujących. W paru słowach przedstawione są trudne losy bohaterów wywiadu po zakończeniu wojny.

data wydania: 26 lutego 2019
ISBN: 9788380624559
liczba stron: 352
kategoria: literatura faktu
język: polski

Reasumując bardzo dobra książka, autor nie zanudza czytelnika skomplikowanymi opisami łamania szyfrów, przedstawia tylko i wyłącznie tyle wiedzy z zakresu matematyki i kryptologi ile zwykły śmiertelnik jest w stanie przyjąć. Skupia się przede wszystkim na losach polskich kryptoanalityków, ich relacjach z wywiadami sojuszniczymi, a także ich walce o przetrwanie i wydostanie się z Francji, kiedy to już zaciskała się wokół nich pętla niemieckiej Abwery. Myślę, że każdy kto interesuje się chociaż trochę historią będzie zadowolony z lektury.

---

W cyklu "Ostatnio przeczytałem" chciałbym się dzielić z wami refleksjami na temat przeczytanych (lub odsłuchanych) książek. Kryminały i powieści sensacyjne są mi zdecydowanie najbliższe, ale często sięgam po political fiction albo książki dokumentalne, biogramy czy wspomnienia.

---