LesioPM

Przy okazji mojego postu w którym pisałem o "Tatuażyście z Auschwitz" - Heather Morris w komentarzu @pdj85coexist wspomniała o "Treblince...", książka ta była mojej długiej liście lektur, więc wystarczyło tylko przesunąć ją na szczyt i zacząć czytać.

Książka Michała Wójcika jest niezwykła, autor poświęcił mnóstwo czasu na zapoznanie się z dziesiątkami relacji i wspomnień więźniów, którym udało się uciec z "fabryki śmierci" podczas pamiętnego powstania w dniu 2 sierpnia 1943 roku. Konfrontował te świadectwa z relacjami polskich historyków, które pojawiły się na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. Sprawnie wskazuje niedomówienia i kłamstwa, które były przez lata powtarzane i utrwalane na temat tego buntu.

Treblinki nie można było przeżyć. Najsprawniejsza fabryka śmierci w machinie Holokaustu zabijała tylu ludzi, że nie starczało ziemi, by wszystkich zakopać. Gigantyczne ruszty do palenia ciał szybko okazały się za małe. Treblińska ziemia krwawiła.
A jednak wyniszczeni i odarci z godności ludzie odważyli się wzniecić bunt. 2 sierpnia 1943 roku wywołali zbrojne, zakończone sukcesem powstanie w obozie zagłady.
Jak wyglądała konspiracja, jeśli w Treblince za najmniejsze przewinienie groziła śmierć? Jak więźniowie zdołali przejąć broń, zaatakować strażników i uciec? Czy AK pomogła powstańcom i dlaczego jej raporty są pełne sprzeczności? Czy uciekinierzy mogli liczyć na pomoc Polaków?
Książka Michała Wójcika to wciągająca rekonstrukcja tego mało znanego i niewiarygodnego buntu. Opowieść o niezwykłym bohaterstwie, wierze, nadziei i o tym, że nawet w największym piekle może zdarzyć się cud.

Wójcik swoją książkę podzielił na cztery główne części, w których autor krok po kroku przedstawia niemieckich oprawców z Treblinki, topografię obozu w oparciu o zeznania, rysunki i makiety wykonane przez więźniów. W przeciwieństwie do słynnej rampy w Birkenau tu nie było w zasadzie żadnej selekcji, niemal wszyscy wprost z bydlęcych wagonów trafiali do "der schlauch", czyli kolejki prowadzącej do komór gazowych, tylko nielicznym udawało się wydostać z tej kolejki, ale ich dni były również policzone. Przerażający jest opis atrapy stacji kolejowej w Treblince, łącznie z rozkładem jazdy w kierunku Warszawy i Lublina. Każdy z oprawców jest został przedstawiony z imienia i nazwiska oraz funkcji jaką sprawował w obozie.

W kolejnej części poznajemy głównych aktorów buntu w Treblince, ich relacje z życia obozowego i przygotowań do powstania, a w następnej przedstawiono czytelnikowi przebieg wydarzeń z dnia 2 sierpnia 1943 roku. Jak przebiegało powstanie w obozie, a następnie ucieczka więźniów i ukrywanie się przed niemieckim pościgiem. Ponieważ pod koniec lat sześćdziesiątych pojawił się raport Władysława Rażmowskiego "Poraja" dowódcy lokalnego oddziału AK, który twierdził, że jego oddział wspomógł z zewnątrz bunt Żydów w Treblince, relacja "Poraja" znajduje jedynie potwierdzenie w pracach jednego historyka Jana Gozdawy-Gołębiowskiego. Jednakże autor dowiódł, że opisana przez nich akcja oddziałów Armii Krajowej nie miała miejsca, gdyż w żadnej z relacji ocalonych nikt nie wspomniał nawet słowem o pomocy ze strony AK, oprócz tego było wiele rozbieżności co do samego przebiegu buntu włączając w to nawet godzinę wybuchu powstania.

Ostatnia czwarta cześć poświęcona jest polityce, jaką dowództwo Armii Krajowej z komendantem głównym AK generałem "Grotem" Roweckim realizowało w stosunku do mniejszości żydowskiej, relacje AK z konspiracyjnymi organizacjami żydowskimi w getcie warszawskim, czy wysiłki emisariusza państwa podziemnego Jana Karskiego w przedstawienie eksterminacji polskich Żydów rządowi na uchodźstwie w Londynie, a także podczas spotkań z amerykańskim establishmentem w Nowy Jorku. Niestety daleko za oceanem nikt nie wierzył słowom Karskiego, amerykański sędzia żydowskiego pochodzenia Frankfurter po wysłuchaniu jego relacji powiedział: "Panie Karski, człowiek taki jak ja, który rozmawia z człowiekiem takim jak pan, musi być całkowicie szczery. Toteż ja mówię: nie jestem w stanie uwierzyć w to co mi pan powiedział".

We wspomnieniach ocalonych jest wiele goryczy i rozczarowania, że po drugiej stronie obozowego płotu nie mogli liczyć na pomoc polskiej społeczności, gdyż okoliczni chłopi byli gotowi wydać ich Niemcom licząc na drobną nagrodę. Zresztą pieniądze i kosztowności były ważnym aspektem, który zaślepiał miejscowych. Po okolicy krążyły legendy o milionach dolarów i drogich kamieni szlachetnych pozostawionych na głównym placu przez przywożonych i prowadzonych do komór gazowych Żydów, a także o wagonach złota i diamentów wywożonych z Treblinki do III Rzeszy.

Reasumując książka Wójcika jest przerażającym i prawdziwą historią żydowskich powstańców z Treblinki, obozu, którego jedynym celem była eksterminacja narodu żydowskiego. Michał Wójcik prześledził dziesiątki jak nie setki spisanych relacji, wspomnień ocalonych, które to skonfrontował z opracowaniami historyków, wskazał nieścisłości i fałszywe świadectwa, które miały między innymi gloryfikować żołnierzy AK z oddziału "Poraja".

data wydania: 30 lipca 2018
ISBN: 9788324048175
liczba stron: 320
kategoria: historyczna
język: polski

Historia relacji polsko-żydowskich nigdy nie była czarno-biała, czy zero-jedynkowa, z jednej i drugiej strony znajdziemy bohaterów godnych naśladowania i antybohaterów, których należy potępiać. Wybielanie czy oczernianie jakiekolwiek strony niczemu nie służy, warto więc zrobić mały krok w tył, żeby z lepszej perspektywy zobaczyć pewne sprawy i temu myślę może ta książka służyć.

---

W cyklu "Ostatnio przeczytałem" chciałbym się dzielić z wami refleksjami na temat przeczytanych (lub odsłuchanych) książek. Kryminały i powieści sensacyjne są mi zdecydowanie najbliższe, ale często sięgam po political fiction albo książki dokumentalne, biogramy czy wspomnienia.

---